Anksiyetesi (qorxusu) olan birinə necə kömək etmək olar?

Anksiyete, əsasən, qorxu, narahatlıq və ya qeyri-müəyyənlik hissi ilə xarakterizə edilir və bu hallar davamlı olduqda psixoloji problemlərə gətirib çıxara bilər. 

Hər birimiz zaman-zaman narahatlıq və qorxu hiss edirik. Lakin anksiyetesi olan insanlar üçün bu qorxular başqalarına məntiqsiz görünsə də, onları tamamilə bürüyə bilər. Bu narahatlıqları başa düşmək çətin ola bilər və nəticədə, bir çox insan anksiyetesi olan birinə necə kömək edəcəyini bilmir.

İnsanlar çox vaxt anksiyete yaşayan insanlara qarşı laqeyd yanaşırlar. Digər tibbi xəstəliklərdə fiziki simptomları görə bilirsiniz. Lakin anksiyetede insanın nədən əziyyət çəkdiyini mütləq görə bilmirsiniz. Buna görə də, hətta sizin üçün məntiqli olmasa da, anksiyete yaşayan insanın hiss etdiklərinə qarşı həssas olmaq vacibdir.

Sevdiyiniz birinin hər gün anksiyete yaşadığını və panik atak keçirdiyini görmək çətindir. Lakin siz kömək edə bilərsiniz. İlk növbədə, həddindən artıq narahatlığın əlamətlərini tanımaq və dəstək verməyin ən yaxşı yollarını öyrənmək lazımdır.

Anksiyetenin əlamətlərini tanıyın

Anksiyete pozuntusu ABŞ-da ən çox rast gəlinən psixi sağlamlıq vəziyyətidir və əhalinin 18%-ə qədərinə təsir edir. Əgər sevdiyiniz insanın qorxu və narahatlıq hiss etdiyini vaxtında başa düşsəniz, ona kömək edə bilərsiniz. Simptomlar insandan-insana dəyişsə də, onları üç kateqoriyaya bölmək olar:

Fiziki əlamətlər

Sevdiyiniz insan aşağıdakı fiziki əlamətlərdən şikayət edə bilər:

• Başgicəllənməsi
• Tərləmə
• Ürəkbulanma
• Həyəcanlı və ya gərgin hiss etmə
• Nəfəs darlığı
• İshal
• Tez yorulma

Anksiyeteli düşüncələr

Anksiyetesi olan insanlar aşağıdakı düşüncə tərzlərinə sahib ola bilərlər:

• Həmişə ən pis nəticəni gözləmək
• Davamlı narahatlıq
• Hər şeyi ya tam yaxşı, ya da tam pis görmək
• Bir hadisədən ümumi nəticələr çıxarmaq (həddindən artıq ümumiləşdirmə)

Anksiyeteli davranışlar

Ən çox müşahidə edəcəyiniz şey sevdiyiniz insanın davranışlarıdır. Onlar aşağıdakı şəkildə özünü göstərə bilər:

• Qorxduğu vəziyyətlərdən və ya hadisələrdən qaçmaq
• Davamlı olaraq əminlik (təsdiq) axtarmaq
• Öz qərarlarını dəfələrlə gözdən keçirmək
• Qorxduğu vəziyyətlərdə əsəbi və ya aqressiv olmaq
• Təkrarlanan kompulsiv hərəkətlər etmək (məsələn, əlini dəfələrlə yumaq)

Nə etməməli olduğunuzu bilin

Anksiyete yaşayan birinə yardım etməyə çalışarkən bəzi davranışlardan çəkinmək lazımdır:

Onun Anksiyetesini Dəstəkləməyin (Gücləndirməyin)

Sevdiyiniz insanın narahat olduğu vəziyyətlərdən uzaq durmasına kömək etmək istəyə bilərsiniz. Lakin bu, problemi həll etmir. Bu, zahirən çox qayğıkeş və mehriban bir yanaşma kimi görünə bilər, lakin anksiyete sadəcə yox olmur. Əgər insanlar çətin vəziyyətlərdən qaçmağa davam edərlərsə, anksiyete böyüyər və daha çox uyğunlaşma tələbi ortaya çıxar.

Sevdiyiniz insanın qorxularından qaçmasına imkan yaratmaq, onun anksiyetesini daha da gücləndirə bilər. Bunun əvəzinə, həmin insanın qorxularını idarə etməyi öyrənməsi üçün ona dəstək olmaq daha faydalıdır.

Onu məcbur etməyin

Eyni zamanda, insanı qorxduğu şeylərlə üzləşməyə məcbur etmək də düzgün deyil. Hazır olmayan bir insanı zorla nəyəsə məcbur etmək münasibətinizə zərər vura bilər.

Dərin qorxularla mübarizə aparmaq, peşəkar terapevtin köməyi ilə görülməli olan bir işdir. Bu yanaşma sevdiyiniz insanın qorxularını addım-addım aradan qaldırmasına kömək edir.

Effektiv yanaşmalar

Sevgi və qəbul əsaslı yanaşmalar, anksiyete yaşayan insana kömək etməyin ən yaxşı yollarından biridir. Aşağıdakı üsulları nəzərə alın:

Onun hisslərini əsassız hesab etməyin, dəstək olun

İnsanları fərqli şeylər narahat edə bilər. “Bu qədər kiçik bir şeyə görə niyə narahat olursan?” demək, həmin şəxsin yaşadıqlarını kiçiltmək deməkdir. Bunun əvəzinə, “Bu vəziyyətdə sənə necə dəstək ola bilərəm?” deyə soruşmaq daha yaxşıdır.

Narahatlığınızı bildirin

 Sevdiyiniz insanın panik atak keçirdiyini görmək çətindir, lakin o anlarda siz panik atakın müddətini qısalda bilməzsiniz.

Əgər sevdiyiniz insan əvvəllər sevdiyi fəaliyyətlərdən uzaqlaşmağa başlayıbsa, bu barədə açıq və qayğıkeş şəkildə söhbət edin. Məsələn:

“Son vaxtlar (hər hansısa bir yer) və digər sosial tədbirlərə getmədiyini hiss etdim. Bu dəyişiklik nədən qaynaqlanır?”

Əgər o açıq danışmağa hazırdırsa, siz də onun köməyə ehtiyacı olub-olmadığını soruşa bilərsiniz.

Peşəkar yardım nə zaman lazımdır?

Əgər anksiyete sevdiyiniz insanın həyat keyfiyyətinə təsir edirsə, işdə, məktəbdə və ya sosial həyatda problemlər yaradırsa, peşəkar köməyə ehtiyac ola bilər.

Onları psixi sağlamlıq mütəxəssisi ilə görüşməyə təşviq edin. Əgər müqavimət göstərirlərsə, onlara bunun sadəcə bir görüş olduğunu xatırladın. Bu, uzunmüddətli müalicəyə başlamaq anlamına gəlmir, sadəcə ilkin dəyərləndirmədir.”

Anksiyete üçün müalicə seçimləri

Anksiyete üçün iki əsas müalicə üsulu var:

• Koqnitiv-davranış terapiyası (CBT) – Anksiyeteni idarə etməyi və qorxulu vəziyyətlərlə üzləşməyi öyrənmək
• Dərman müalicəsi (antidepressantlar) – Təkbaşına da effektivdir, lakin CBT ilə birlikdə daha yaxşı nəticə verir.

Terapiya müddətində dəstək olmaq üçün:

• Sevdiyiniz insanın nəyə ehtiyacı olduğunu soruşun.
• Onlarla birlikdə terapiya seansına qatılmağı təklif edin.
• Öz həyatınıza və maraqlarınıza vaxt ayıraraq öz enerjinizi qoruyun.
• İlk terapevt uyğun deyilsə, başqa birini sınamağa təşviq edin.

Anksiyete ilə bağlı nə qədər tez tədbir görsəniz, bir o qədər yaxşıdır. Problemi uzun müddət görməzdən gəlmək, sağalma prosesini çətinləşdirə bilər.