Skolioz müalicəsində korsetlərin rolu

Skolioz onurğa sütununun öz oxu ətrafında dönməsi nəticəsində əmələ gələn bir deformasiyadır. Təəssüf ki, dünyada hər 100 nəfərdən 2-də bu xəstəlik mövcuddur. Hər 1000 xəstədən 1-i isə bu səbəblə əməliyyat olunur.

Skoliozun bir çox yaranma səbəbi ola bilər (travma, yanakı xəstəliklər). Ailədə skolioz mövcudluğu – yəni irsi faktor bu xəstəliyə tutulma riskini artıra bilir. Ancaq 80% halda xəstəliyin əsas səbəbi bilinməməkdədir. Skolioz müalicə edilmədiyi təqdirdə daha da ağırlaşan xəstəlikdir və xüsusən yeniyetməlik çağında sürətlə artmaqdadır.

Əgər müalicə edilməzsə, tənəffüs və qastrointestinal problemlərə, qamətin pozulmasına və bel-kürək ağrılarına səbəb ola bilər. Xəstəlik xüsusən qızlarda daha çox rast gəlinir.

Skolioz onurğaya necə təsir göstərir?

İlk olaraq onurğa yana doğru əyilir. Eyni zamanda onurğa öz oxu ətrafında dönür. Bu səbəbdən qabırğalarda deformasiyalar yaranır. Bu deformasiya isə bel nayihəsində nəzərəçarpan bir şişlik meydana gətirir.

Korset müalicəsi niyə lazımdır?

Xüsusən 25 dərəcədən artıq olan əyriliklər böyümə prosesi ilə bərabər sürətdə inkişaf edir. Korset skoliozu tam düzəltməyə bilər. Korsetdən istifadənin əsas məqsədi xəstənin böyümə dövrü əsnasında deformasiyanın artmasnın qarşısını almaqdır.

Korsetin skolioz müalicəsində müvəffəqiyyəti nədir?

Korset müalicəsi həkim, korset texniki və xəstədən ibarət komanda şəklində həyata keçirilir. Korset müalicsinə ən yaxşı cavab böyümə çağındakı yeniyetmələrdə görülür.

Yaxşı nəticə üçün:

• Xəstənin adaptasiyası müalicəni müəyyənləşdirən ən önəmli faktordur.
• Müalicəyə nə qədər erkən yaşda başlanılsa, müvəffəqiyyət o qədər çox olur.
• Skolioz “Cobb” bucağının uyğun olan xəstələrdə,
• Korsetin tam bədənə uyğun olan xəstələrdə,
• Korseti gün içində düzgün istifadə edən xəstələrdə (ortalama 23 saat),
• Ailə və məktəb uşağa dəstək olduqda.

Korset müalicəsinin riskləri nələrdir?

Ən böyük risk korset müalicəsinin uğursuz olub xəstənin əməliyyat olunması

Uğursuzluk səbəbləri:

• Xəstənin korseti uyğun şəkildə və müddətdə istifadə etməməsi
• Cilddə istifadəyə əngəl olan dəri yaralanmalarının meydana gəlməsi
• Narahatlıq və psixoloji problemlərin əmələ gəlməsi

Korset nədir və nədən düzəldilir?

Korsetlər plastik, metal və parça qarışığından xəstəya uyğun, fərdi olaraq hazırlanır. Skoliozun növünə görə çanaq sümüklərinə qədər uzadıla bilər. Onurğaya təzyiq edərək əyriliyin qarşısını alır.

Modern korsetlər adətən paltarın altından geyilir və kənardan görünmür. Korset geyinmək uşağın hərəkətlərinə maneə yaratmır və rahatlıqla öz işi ilə məşğul ola bilirlər.

Korset müalicəsini nə qədər davam etdirmək lazımdır?

Korset müalicəsi sümük böyüməsi tamamlanana qədər, gün ərzində 23 saat istifadə edilməlidir. Daha sonralar isə sadəcə gecələr istifədə edilir və buraxılır.

Korset müalicəsinin nəticələri necədir?

Böyüməkdə olan xəstələrin 80%-də korset müalicəsinin nəticələri uğurludur. Yəni skolioz artmır. Qalan 20% xəstələrdə isə dərəcədə artma görülə bilər (xüsusən atipik skoliozlarda).Uyğun bir şəkildə korset istifadəsi zamanı xəstələr çox nadir hallarda əməliyyata ehtiyac duyur.

Skoliozda başqa müalicə metodları varmı?

Skolioz xəstəliyinin müalicəsində elmi olaraq isbat olunmuş tək metod korset müalicəsidir. İdman və masaj təkbaşına skoliozun dərəcəsinin artmasının qarşısını ala bilməz.

Skoliozda istifadə edilən korset növləri:

Thoraco-Lumbo-Sacral Orthosis (TLSO)

• Ən çox istifadə edilən Boston korsetidir. Qolaltı korseti olaraq da adlandırılır;
• Bel və ya döş-bel hissəsinin əyriliklərində istifadə edilir;
• Bütünlüklə plastikdən istehsal olunur və uşağın bədəninə uyğun olaraq fərdi hazırlanır;
• Skolioz əyriliyini 3 nöqtə prinsipi ilə düzəldir;
• Paltarın altından geyilir və çox bilinmir;
• Gündə 23 saat istifadə edilir.

CTLSO (Cervico-Thoraco-Lumbo-Sacral Orthosis) və ya Milwaukee Korseti

• TLSO korsetinə bənzəyir. Boyuna taxılan bir halqası da mövcuddur. Bu halqa metal çubuqlarla korsetin gövdəsinə birləşir;
• Döş hissəsindəki əyriliklərdə istifadə edilir;
• Gündə 23 saat istifadə edilir.

Charleston Korseti

• Sadəcə gecə yatarkən istifadə edilir (ortalama 8 saat);
• Gecə korseti olaraq da adlandırılır;
• Bel və ya döş-bel hissəsinin əyriliklərində istifadə edilir;
• Korset qəlibi xəstə əyriliyin qarşı tərəfinə əyilərkən alınır. Beləliklə korset ilə əyriliyə daha çox düzəldici qüvvət tətbiq edir;
• Bütünlüklə plastikdən istehsal edilir və uşağın bədəninə tam oturacaq şəkildə fərdi olaraq hazırlanır;
• Skolioz əyriliyini 3 nöqtə prinsipi ilə düzəldir.

Spine Cor Sistemi

• Yuxarıdakılardan fərqli olaraq dinamik bir korset olub onurğa hərəkətlərinə icazə verir;
• Sadəcə idiopatik skoliozda istifadə edilir;
• Xüsusi bir kompüter proqramı ilə xəstə müayinəsi və rentgenlər daxil edilərək xəstəyə fərdi olaraq hazırlanır.

Cheneau (Şeno) Korseti

• Bu korset növü də Spine Cor korseti kimi dinamik bir korset olub onurğa hərəkətlərinə az da olsa icazə verir;
• Daha çox idiopatik skoliozda istifadə edilir;
• Bütünlüklə plastikdən istehsal edilir və uşağın bədəninə tam oturacaq şəkildə fərdi olaraq hazırlanır;
• Plastik gövdə hissəsində dəri problemini azaltmaq üçün boşluqlar buraxılır.

Korset necə istifadə edilir?

Korset hər gün daha uzun müddət taxılmağa öyrədirilərək 3 həftə ərzində gündə 23 saat istifadə ilə başlanılır. İstifadə sırasında hərgün dəri sürtünmələri və göyərmələrə qarşı yoxlanılmalıdır. Korset altında mütləq pambıq t-shirt (mümkünsə tikişsiz) geyinilməlidir. T-shirt-ün korset altında qatlanmasına icazə verilməməlidir. Korset həkimin gösterdiyi qaydada taxılmalıdır. Korset istifadəsi müddətində idmana davam edilməlidir.

• Korset iki tərəfə açılaraq içinə girilir. Korset yeni ikən geymək daha çətin olur;
• Korsetin yapışdırılan bandları bayır tərəfdə qalmalıdır;
• Simmetrik olaraq geyilməlidir, onurğa sütununu ortalayacaq şəkildə;
• Bir tərəfdən sıxaraq geydirərkən digər bandları bağlanmalıdır;
• Bandlar hər zaman aşağıdan yuxarıya doğru bağlanmalıdır;
• Ən son bandlar yeniden yoxlanılmalıdır.

Korset geyilərkən mütləq bədəni sıxacaq şəkildə geyilməlidir, xəstənin üzərində hərəkət etməməlidir

Dərinin xəsarət almaması üçün nə etməliyik?

• Gündəlik duş alınmalıdır.
• Xüsusən təzyiqin çox olduğu bədən hissələri spirt ilə təmizlənməli və yumuşaldıcı krem istifadə edilməlidir.
• Korset çıxarıldıqdan sonra dəridəki qızarıqlıqlara baxılmalıdır, normalda bu qızarıqlıqlar 30 dəqiqə içərisində itir. Əgər daha uzun davam edirsə, korset texniki onu düzətməlidir.
• Dəridə açılma, ya da yara varsa, korset müalicəsinə ara verilməli və korset gözdən keçirilməlidir.
• Dəridə açılma və ya yara əmələ gələrsə, korsetə ara verilməli və korset yoxlanılmalıdır
• Bəzən bel və omba nahiyəsində dəri tündləşmələri görülə bilər. Korset istifadəsi bitdikdən sonra dəri əvvəlki halına qayıdır.

Mərhələli korset müalicəsinə başlamaq

Korset müalicəsinə mərhələli olaraq başlanılıb 2-3 həftə ərzində gündəlik 23 saat istifadə edilə bilər. Mərhələli müalicəyə tətbiq ediləcəyi zaman dəri və əzələlər korset istifadəsinə adaptasiya olur.

1. Mərhələ

Korset gündə 6 saat istifadə edilir. Ən rahat məktəbdən sonra yatana qədər

• İlk olaraq 2 saat taxılır və çıxarılır;
• Çıxarıldıqdan sonra dəri yoxlanılır;
• Dəridə problem yoxdursa, daha 2 saat taxılır;
• Eyni prosedur 6 saat olana qədər davam edir.

2. Mərhələ

Korset istifadəsi gündə 10 saata çatdırılır. Həftəsonu edilməsi daha uyğun olar.

• İlk olaraq 4 saat taxılır və çıxardılır;
• Çıxarıldıqdan sonra dəri yoxlanılır;
• Dəridə problem yoxdursa, daha 2 saat taxılır;
• Eyni prosedur 10 saat olana qədər davam edir.

3. Mərhələ

Korset istifadəsi gündə 18 saata çatdırılır.

• İlk olaraq məktəbə gedərkən sabah taxılır və təxminən 4 saat sonra günorta yeməyi zamanı çıxardılır.
• Çıxarıldıqdan sonra dəri yoxlanılır və təmizlik edilir;
• Dəridə problem yoxdursa (qızarıqlıq 30 dəqiqə. içində keçirsə) təkrar taxılır və məktəbdən dönənə qədər çıxarılmır;
• Məktəbdən qayıtdıqdan 6 saat sonra taxılır;
• Xəstə daha sonra korseti taxaraq yatar və yuxu sırasında korset istifadəsinə adaptasiya olmağa çalışar.

4. Mərhələ

Korset istifadəsi gündə 23 saata çatdırılır.

• Korset sadəcə geyinmə, ya da duş zamanı çıxardılır;
• İdaman edərkən isə 1-2 saatdan çox korsetin çıxarılmasına icazə verilmir.

Korset təmizliyi və baxımı

• İçə geyilən t-shirt və alt paltarları hər gün dəyişdirilməlidir;
• Altdan geyilən t-shirt hər gün dəyişilməli;
• Korset hər dəfə çıxarıldıqda təmizlənməli;
• Plastik korsetlər sabun və su ilə silinə bilər;
• Haftədə 1 dəfə korset spirtlə silinməlidir;
• Korset bandları (velkrolar) köhnəldiyi zaman dəyişdirilməlidir.

İdman

Korset müalicəsinin idmanla bərabər edilməsi faydalılığı artırır.

Xəstələr korset çıxarıldığında və istifadəsi sırasında iki qrup hərəkətləri idman edilməlidir. Korset çıxarıldıqda edilən idmanlar bel və kürək əzələlərinin zəifləməsinin qarşısını almaqdadır. Korset taxılı ikən edilən idmanlar isə gün içərisində istənilən zaman edilə bilər və əyriliyin düzəlməsində faydalıdır

Korset istifadəsi zamanı edilən idman hərəkətləri

• Əyrilik konveks tərəfinə doğru korsetə söykənmək lazımdır.
• Konkav tərəfdəki qol baş üzərində gərilərək yavaşça konveks tərəfə doğru əsnəmə edilir
• Bu pozada 15-30 saniyə qalınmalıdır
• Onurğa əsnəmə ilə düzəldilməyə çalışılır
• Gün ərzində 25 dəfədən çox bu hərəkət təkrarlanmalıdır.

* Divara söykənərək pelvik tilt:.

• Ayaqüstə dik olaraq divara söykənilir.
• Ayaqlar düz bir şəkildə durulur
• Çənə və gözlər sabit qalır
• Bel korsetə tərəf itələnərək 30 saniyə bu pozada qalınmalı
• Gündə ən az 5 dəfə, hər səfərdə də 5 dəfə təkrarlanmalıdır

Korset istifadə edən uşaqlar velosipedə minə bilər, qaçma və tullanma hərəkətləri edə bilərlər. Ancaq at minmək, gimnastika ilə məşğul olmaq və rolik sürmək korsetlə olmaz, korseti çıxardaraq edə bilər.

İstfadə üçün məsləhətlər:

• İsti havalarda korset istifadəsi çətin ola bilər kondisionerli mühitə ehtiyac ola bilər
• Korsetin ağrı və göyərməyə səbəb olmaması üçün uşaq böyüdükcə düzəlişlər edilməlidir
• Milwaukee tipli boyunluqlu korsetin boyun hissəsi görünməməsi üçün uzun boğazlı paltar geyinərək gizlədilə bilər.

Həkim müşahidəsi

Korset müalicəsində həkim müşahidəsinə ehtiyac var. 6 aylıq nəzarət, bəzi vəziyyətlərdə 3 aya endirilə bilər.

Uzman  Dr. Vüqar Quliyev